Umyślność w sprawach o wykroczenia

Podobnie jak w przypadku przestępstw, popełnienie wykroczenia tylko wtedy będzie skutkowało odpowiedzialnością sprawcy, gdy możliwe jest przypisanie mu winy. Oznacza to, że w procedurze wykroczeniowej także ustalamy kwestie związane z umyślnością i nieumyślnością. Wiele aspektów strony podmiotowej wykroczenia jest podobnych do regulacji z Kodeksu postępowania karnego, ale są między nimi także różnice. W dzisiejszym artykule przedstawię, jak wygląda umyślność w sprawach o wykroczenia.

Wykroczenia umyślne i nieumyślne

Zgodnie z art. 5 k.p.w. wykroczenie można popełnić umyślnie i nieumyślnie. Niektóre przepisy mogą jednak wskazywać, że za konkretne wykroczenie sprawca będzie odpowiadał tylko w przypadku jego umyślnego popełnienia. Jest to regulacja odmienna od przestępstw, gdzie zasadą jest umyślność występków i zbrodni, a nieumyślność ma charakter wyjątkowy.

Wyłącznie umyślne wykroczenia znalazły się w następujących przepisach Kodeksu wykroczeń:

• art. 52 § 3 pkt 1 – niezabezpieczenie zgromadzenia;
• art. 65a – utrudnianie wykonywania czynności Policji lub Straży Granicznej;
• art. 66 § 1 pkt 2 – blokowanie numeru alarmowego;
• art. 66a – zniszczenie nadajnika przy dozorze elektronicznym;
• art. 67 § 1 i § 2 – zniszczenie ogłoszenia, afiszu i plakatu;
• art. 69 – zniszczenie znaku państwowego;
• art. 109 § 3 – zanieczyszczenie wody na pływalni lub kąpielisku;
• art. 124 § 1 – zniszczenie rzeczy;
• art. 126 § 1 – zniszczenie rzeczy niemajątkowej;
• art. 135 – odmowa sprzedaży towaru;
• art. 136 § 1 – usunięcie oznaczeń z towarów przeznaczonych do sprzedaży;
• art. 138 – odmowa spełnienia świadczenia bez uzasadnionej przyczyny.

Definicja umyślności i nieumyślności w Kodeksie wykroczeń

Wykroczenie jest popełnione umyślnie, jeśli sprawca ma zamiar jego popełnienia, czyli chce to zrobić, albo przewiduje możliwość popełnienia i godzi się na to.

Nieumyślność z kolei ma miejsce wtedy, gdy sprawca co prawda nie ma zamiaru popełnienia wykroczenia, ale popełnia je na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu:

• przewidywał albo;
• mógł przewidzieć.

Powyższe definicje znalazły się w art. 6 § 1 i 2 k.w.

Umyślność w sprawach o wykroczenia a błąd co do faktu

Kwestia umyślności nie wpływa tylko na możliwość popełnienia określonych wykroczeń. Jest także związana z szeregiem przepisów, które regulują kwestie ogólne odpowiedzialności w sprawach o wykroczenia.

Przykładowo, umyślność wykroczenia ma znaczenie przy tzw. błędzie co do faktu. Zgodnie z art. 7 § 2 k.w. nie popełnia wykroczenia umyślnego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego. Przepis ten wyłącza odpowiedzialność za umyślne wykroczenie w takim przypadku, ale wciąż pozostaje jeszcze kwestia odpowiedzialności za wykroczenie nieumyślne, których w Kodeksie jest zdecydowana większość.

Odpowiedzialność współdziałających

W myśl art. 14 § 2 k.w. każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności, niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających. Jest to kluczowe zwłaszcza przy różnych formach zjawiskowych wykroczenia, takich jak sprawstwo, podżeganie czy pomocnictwo.

Rozdzielenie odpowiedzialności współdziałających może mieć także ten skutek, że przy przestępstwach wyłącznie umyślnych jeden z nich może ponieść odpowiedzialność, a drugi nie, jeśli ten drugi działał nieumyślnie.

Umyślność w sprawach o wykroczenia a kara aresztu za wykroczenie

Umyślność działania sprawcy ma kluczowe znaczenie w ustalaniu wymiaru kary. Zgodnie z art. 35 k.w., jeżeli ustawa daje możność wyboru między aresztem a inną karą, areszt można orzec tylko wtedy, gdy czyn popełniono umyślnie, a zarazem za orzeczeniem kary aresztu przemawia waga czynu lub okoliczności sprawy świadczą o demoralizacji sprawcy albo sposób jego działania zasługuje na szczególne potępienie.

Wszystkie pozostałe przesłanki stosowania kary areszty aktualizują się tylko wtedy, gdy popełnione wykroczenie było umyślne. Nawet zatem przy najcięższych wykroczeniach, ale popełnionych nieumyślnie, nie można orzec kary aresztu.

Recydywa wielokrotna

Prawo wykroczeń, podobnie jak regulacje dotyczące przestępstw, zawiera regulację zaostrzającą kary dla recydywistów. Według art. 38 § 1 k.w. ukaranemu co najmniej dwukrotnie za podobne wykroczenia umyślne, który w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania popełnia ponownie podobne wykroczenie umyślne, można wymierzyć karę aresztu, choćby było zagrożone karą łagodniejszą.

Innymi słowy jeśli ktoś regularnie popełnia wykroczenia umyślne, w pewnym momencie dla sądu otworzy się kwestia orzeczenia kary aresztu. Powyższa regulacja jest zgodna z przesłanką orzekania kary aresztu określoną w art. 35 k.w.

Chuligański charakter wykroczenia

Niektóre wykroczenia z uwagi na okoliczności ich popełnienia mogą mieć charakter chuligański. Zgodnie z art. 47 § 5 k.w. są to wykroczenia polegające na umyślnym godzeniu w porządek lub spokój publiczny albo umyślnym niszczeniu lub uszkadzaniu mienia, jeżeli sprawca działał publicznie oraz w rozumieniu powszechnym bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie podstawowych zasad porządku prawnego.

Innymi słowy by dane wykroczenia mogło mieć charakter chuligański, konieczne jest popełnienie go umyślnie. Jest to okoliczność obciążająca obwinionego przy ustalaniu wymiaru kary, a także uprawniająca sąd do nałożenia na sprawcę nawiązki.