Postępowanie nakazowe w sprawach o wykroczenia

Ustawodawca na różne sposoby stara się (przynajmniej w teorii) przyspieszać rozpoznawanie spraw. Jedną z metod zwiększających efektywność procesu jest wprowadzanie odrębnych procedur, które mają zastosowanie do konkretnych stanów faktycznych. W prawie wykroczeń mamy trzy postępowania specjalne – przyspieszone, mandatowe i nakazowe. Dziś przeanalizuję postępowanie nakazowe w sprawach o wykroczenia.

Po co istnieje postępowanie nakazowe w sprawach o wykroczenia

W swoich założeniach postępowanie nakazowe w sprawach o wykroczenia pozwalać ma sądowi na szybkie wydawanie wyroków bez przeprowadzenia rozprawy i wymierzać relatywnie łagodne kary. W praktyce postępowanie nakazowe stosowane jest o wiele częściej niż przyspieszone, ponieważ przesłanki jego stosowania są dość ogólne. Dzięki temu sądy są w stanie załatwić część postępowań bez konieczności wyznaczania rozprawy i przeprowadzania dowodów. To w istotny sposób ogranicza ich obciążenie.

Przesłanki postępowania nakazowego w sprawach o wykroczenia

Zgodnie z art. 93 § 2 k.p.w. wyrok nakazowy może zostać wydany tylko wtedy, gdy okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Chodzi tutaj o taki stan, w którym zebrany materiał dowodowy jest jednoznaczny i to we wszystkich aspektach sprawy istotnych dla odpowiedzialności karnej obwinionego.

Sąd Najwyższych w wielu orzeczeniach przesądził, że brak przyznania się obwinionego do czynu nie jest okolicznością uniemożliwiającą wydanie wyroku nakazowego. Sąd bada bowiem całokształt okoliczności sprawy i na podstawie takiej analizy sprawstwo może być oczywiste, nawet gdy osoba obwiniona się go wypiera.

Rozstrzygnięcia w postępowaniu nakazowym

W postępowaniu nakazowym orzekane mogą być tylko konkretne rodzaje kar. Są to:

• nagana;
• grzywna;
• kara ograniczenia wolności.

W wyroku nakazowy nigdy nie powinna się znaleźć kara aresztu. Wynika to z tego, że areszt jest najcięższą, izolacyjną formą represji, która w sprawach o wykroczenia powinna być orzekana wyjątkowo. Postępowanie nakazowe natomiast ma być odformalizowaną metodą proponowania relatywnie łagodnych kar, które mają przekonać obwinionego, by ten się z nimi pogodził i nie składał sprzeciwu.

Dodatkowo, zgodnie z art. 93 § 3 k.p.w. w wyroku nakazowym można także orzec środek karny. Przepis ten nie zawiera żadnego ograniczenia w kwestii wyboru środka karnego, a zatem można orzec każdy, tj:

• zakaz prowadzenia pojazdów;
• przepadek przedmiotów;
• nawiązkę;
• obowiązek naprawienia szkody;
• podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób;
• inne środki karne określone przez ustawę, takie jak trwałe odebranie karty wędkarskiej albo karty łowiectwa podwodnego, zakaz wstępu na imprezy masowe czy pozbawienie prawa wykonywania czynności zawodowych.

Niedopuszczalność postępowania nakazowego

Przepisy przewidują jedną negatywną przesłankę postępowania nakazowego. Tryb ten nie jest dopuszczalny, jeśli obwiniony jest:

• głuchy;
• niemy;
• niewidomy;
• zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

Wyrok nakazowy nie będzie mógł zatem zostać wydany, gdy w sprawie pojawia się tzw. obrona obligatoryjna.

Postępowanie nakazowe nie będzie także dopuszczalne wtedy, gdy zabraknie jednej z pozytywnych przesłanek, tj gdy:

• okoliczności czynu budzą wątpliwości;
• wina obwinionego budzi wątpliwości;
• zachodzi konieczność orzeczenia kary aresztu.

Wyrok nakazowy

Jeśli sąd zdecyduje się wydać wyrok nakazowy, będzie musiał w nim uwzględnić:

• oznaczenie sądu i sędziego;
• datę wydania wyroku;
• dane określające obwinionego;
• dokładne określenie zarzucanego czynu;
• kwalifikację prawną czynu
• wymiar kary i inne rozstrzygnięcia wynikające z przepisów.

Wyrok nakazowy nie musi zawierać uzasadnienia i w praktyce sądy rzadko je sporządzają. Teoretycznie istnieje jednak taka możliwość.

Procedura nakazowa

Po stwierdzeniu, że zachodzą przesłanki do wydania wyroku nakazowego, sąd sporządza treść wyroku na posiedzeniu niejawnym i doręcza go oskarżycielowi, pokrzywdzonemu, obwinionemu i jego obrońcy. Obwiniony i obrońca dodatkowo razem z wyrokiem powinni otrzymać odpis wniosku o ukaranie.

Razem z wyrokiem sąd powinien pouczyć adresata o terminie, sposobie i prawie do wniesienia sprzeciwu. Należy także wskazać na skutki niewniesienia sprzeciwu.

Jeśli żadna ze stron nie wniesienie sprzeciwu albo zostanie on skutecznie cofnięty, wyrok nakazowy staje się prawomocny i kierowany jest do wykonania.

Sprzeciw od wyroku nakazowego

Obwiniony i obrońca oraz oskarżyciel mogą wnieść sprzeciw do sądu w terminie 7 dni od doręczenia wyroku nakazowego. Pokrzywdzony nie może zaskarżyć wyroku, chyba że wcześniej wykonał czynności uprawniające go do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Sprzeciw wnosi się na piśmie do sądu, który wydał wyrok. Pismo zawierające sprzeciw nie musi zawierać żadnego uzasadnienia – wystarczy, że jasno będzie z niego wynikało, że osoba wnoszące sprzeciw zaskarża doręczony wyrok nakazowy.

Po wniesieniu sprzeciwu wyrok nakazowy automatycznie traci moc, a sprawa kierowana jest do rozpoznania w postępowaniu zwykłym. Sąd nie jest w żaden sposób związany treścią uchylonego wyroku, choć często wydaje wyrok podobny do nakazowego.

Odmowa przyjęcia sprzeciwu

Zgodnie z art. 506 § 2 k.p.k. w zw. z art. 94 § k.p.w. prezes sądu odmówi przyjęcia sprzeciwu, jeśli został on wniesiony po terminie albo przez osobę nieuprawnioną. W przypadku siedmiodniowego terminu na wniesienie sprzeciwu możliwe jest złożenie wniosku o jego przywrócenie.

Osoba nieuprawniona to każda osoba, która nie mieści się w poniższym katalogu:

• obwiniony;
• obrońca obwinionego;
• oskarżyciel publiczny;
• oskarżyciel posiłkowy;
• pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego.

Prawa do wniesienia sprzeciwu nie ma zatem pokrzywdzony, o ile nie stał się oskarżyciele posiłkowym, oraz np. instytucja zawiadamiająca o popełnieniu wykroczenia.

Odmowa przyjęcia sprzeciwu odbywa się w formie zarządzenia prezesa sądu, na które można wnieść zażalenie.

Cofnięcie sprzeciwu w postępowaniu nakazowym w sprawach o wykroczenia

Czasami zdarzają się sytuacje, gdy ktoś złożył sprzeciw pochopnie, zrobił to bez znajomości akt albo zmieniła się jego sytuacja życiowa. Ustawodawca przewidział takie okoliczności i umożliwił cofnięcie sprzeciwu.

Zgodnie z przepisami sprzeciw może być cofnięty najpóźniej do momentu otwarcia przewodu sądowego na pierwsze rozprawie głównej. W sprawach wykroczeniowych moment ten do odczytanie wniosku o ukaranie. Warto jednak pamiętać, że kolejna rozprawa główna, mimo że prowadzona od początku jako pierwsza po zmianie składu orzekającego, nie może być uznana za pierwszą rozprawę główną uprawniającą do złożenia sprzeciwu.

Przed dniem rozprawy sprzeciw można cofnąć pisemnie, a w trakcie rozprawy – ustnie do protokołu. Może to uczynić jedynie podmiot, który go złożył.