Kradzież – wykroczenie kodeksowe

Kradzież należy do archetypicznych wręcz czynów zabronionych. Występuje w dekalogu i niemal każdej cywilizowanej kulturze prawnej. W zależności od wartości skradzionych przedmiotów może być wykroczeniem lub przestępstwem. W dzisiejszym artykule przedstawię różne prawnicze aspekty kradzieży pod postacią wykroczenia oraz kwestie związane z jej ściganiem.

Kradzież w Kodeksie wykroczeń

Zgodnie z art. 119 § 1 k.w. kto kradnie lub przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą, jeżeli jej wartość nie przekracza 500 złotych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Przedmiotem ochrony przy kradzieży jest zatem własność i posiadanie rzeczy ruchomej.

Na czym polega kradzież

Kodeks wykroczeń, podobnie jak Kodeks karny, nie posługuje się definicją kradzieży. Zgodnie z wypracowanym przez doktrynę prawniczą poglądem, kradzież składa się z dwóch elementów:

• zabraniu cudzej rzeczy ruchomej oraz
• objęciu zabranej rzeczy we własne władanie.

Nie każdy zabór będzie więc kradzieżą. By do niej doszło, musimy pozbawić kogoś władztwa nad nią oraz zacząć ją traktować jak własną. Przesunięcie blokującego chodnik wózka dziecięcego nie będzie kradzieżą, bo chociaż chwilowo obejmujemy go w posiadanie, to jednak nie mamy zamiaru traktować go jako naszej własności.

Co może być przedmiotem kradzieży

Kradzież może być dokonana wyłącznie wobec rzeczy ruchomej. Zgodnie z przepisami cywilnymi rzecz ruchoma to wyodrębniona, materialna część przyrody, która może być traktowana jako samoistne dobro. W myśl art. 47 § 7 k.w. natomiast, jako rzecz ruchomą należy także traktować polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce.

Rzeczą ruchomą będzie także:

• część składowa rzeczy ruchomej;
• zwierzę;
• nośnik energii (węgiel, olej);
• woda;
• drzewo w stanie surowym;
• karta płatnicza.

Z kolei nie można ukraść w rozumieniu art. 119 k.w.:

• przedmiotów bez wartości majątkowej;
• energii;
• wyrąbanych gałęzi, korzeni lub krzewów;
• środków odurzających;
• kart przedpłatowych;
• biletów do kina i na przejazd środkami komunikacji miejskiej;
• kart lojalnościowych;
• praw majątkowych.

Kradzież a problem własności

Przepis jednoznacznie wskazuje, że kradzież może dotyczyć tylko cudzej rzeczy ruchomej, czyli takiej, wobec której sprawca nie ma żadnych praw. W doktrynie i orzecznictwie zmodyfikowano jednak tę zasadę i wskazano, że w przypadku współwłasności rzeczy jest ona cudza wobec każdego ze współwłaścicieli. Co zaś się tyczy stosunków małżeńskich i wspólności majątkowej, to w takiej sytuacji zabór rzeczy wchodzącej do majątku wspólnego będzie uznawany za jej przywłaszczenie. Także zabór rzeczy należących do spółki przez jej wspólnika będzie kradzieżą, ponieważ spółka posiada odrębną osobowość prawną i odrębny względem wspólników majątek.

Nie możemy natomiast mówić o kradzieży, gdy ktoś dokonuje zaboru rzeczy niczyjej albo porzuconej z zamiarem wyzbycia się własności. Nie ma wtedy bowiem właściciela, którego władztwo nad rzeczą naruszamy.

Wartość ukradzionej rzeczy

Jak już wspomniałem, kradzież jest czynem przepołowionym – jeśli zabrana rzecz warta jest do 500 zł, mamy do czynienia z wykroczeniem. Powyżej tej kwoty sprawca popełnia przestępstwo.

Ustalając wartość rzeczy należy opierać się na jej rynkowej wartości pomniejszonej o stopień zużycia i nie można tutaj uwzględniać inne elementów szkody, takich jak utracone korzyści. Wartość rzeczy ustala się na moment jej kradzieży.

Warto także pamiętać o art. 12 § 2 k.k., zgodnie z którym odpowiada jak za jeden czyn zabroniony wyczerpujący znamiona przestępstwa ten, kto w krótkich odstępach czasu, przy wykorzystaniu tej samej albo takiej samej sposobności lub w podobny sposób popełnia dwa lub więcej umyślnych wykroczeń przeciwko mieniu, jeżeli łączna wartość mienia uzasadnia odpowiedzialność za przestępstwo. W tego typu sytuacjach sumuje się opisanej wyżej wykroczenia i, jeżeli tak uzyskana kwota przekracza 500 zł, sprawca będzie odpowiadał za przestępstwo z art. 278 k.k.

Wykroczenie umyślne

Kradzież opisana w art. 119 § 1 k.w. jest tzw. wykroczeniem kierunkowym. Oznacza to, że można popełnić ją jedynie umyślnie w zamiarze bezpośrednim. Kradzieży nie można dokonać przypadkiem lub przez nieuwagę – złodziej musi chcieć zabrać rzecz i zacząć traktować ją jako własną. W doktrynie dopuszcza się jednak także kradzież w zamiarze ewentualnym, jeśli dotyczy innych znamion niż sama chęć przywłaszczenia sobie rzeczy – np. w zakresie tego, kto jest właścicielem rzeczy.

Usiłowanie kradzieży

W myśl art. 119 § 2 k.w. usiłowanie kradzieży jest karalne. Usiłowanie ma miejsce wtedy, gdy ktoś w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. Kara za usiłowanie wymierzana jest w takich samych granicach, jak za dokonanie kradzieży.

Warto także pamiętać, że w przeciwieństwie do przepisów karnych, Kodeks wykroczeń nie penalizuje usiłowania nieudolnego czyli takiego, które z uwagi na obiektywne przesłanki nigdy nie mogło przekształcić się w dokonanie.

Podżeganie i pomocnictwo do kradzieży

Przywołany wyżej przepis penalizuje także podżeganie i pomocnictwo do kradzieży.

Podżegacz będzie odpowiadał wtedy, gdy chcąc, aby inna osoba dokonała kradzieży, nakłania ją do tego w dowolny sposób. Za pomocnictwo natomiast odpowiada ten, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała kradzieży, swoim zachowaniem ułatwia jej popełnienie, w szczególności:

• dostarcza narzędzie lub środek przewozu;
• udziela rady lub informacji.

Dodatkowo za pomocnictwo odpowiada ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie. Chodzi tutaj np. o ochroniarzy.

Odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo zachodzi w razie dokonania przez sprawcę kradzieży.

Tryb ścigania

Jeśli sprawca dopuścił się kradzieży na szkodę osoby najbliższej, do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej potrzebne jest żądanie pokrzywdzonego. Osobą najbliższą zgodnie z art. 47 § 3 k.w. jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Pokrzywdzony kradzieżą może w opisanych przez ustawę sytuacjach stać się oskarżycielem posiłkowym.

Obowiązek naprawienia szkody

Zgodnie z art. 119 § 4 k.w., w razie popełnienia kradzieży można orzec obowiązek zapłaty równowartości ukradzionego mienia, jeżeli szkoda nie została naprawiona. Jest to orzeczenie fakultatywne i mogą zdarzyć się sytuacje, w których sąd takiego obowiązku nie orzeknie – nie zamyka to jednak pokrzywdzonemu drogi do złożenia pozwu przeciwko sprawcy wykroczenia.

Jeśli szkoda zostanie naprawiona przed wydaniem wyroku, sąd nie może orzec powyższego obowiązku, w innym razie doszło by do bezpodstawnego wzbogacenia pokrzywdzonego kosztem sprawcy kradzieży.